Atayolular

Atlantik sahilindeki Salvador da Bahia' ya; 1983 yılında Rio de Janeiro’ dan gittim.

"Cidade do Sao Salvador da Bahia de Todos os Santos"
veya …k ı s a c a….. "Salvador da Bahia"

Brezilyanın “Bahia” Eyaleti güney-doğusunda Metropoller, kuzeyinde tarihi yönden geçmişi zengin ve ilginç Amazon Ormanları, doğusunda da Atlantik Denizinin bulunduğu bir bölge.

1 Kasım 1501’ de "Amerigo Vespucci" Avrupalılar adına Bahia’ nın sahiline ayak basıp keşfediyor. Salvador' a yerleşim keşfedilişinden 30 yıl sonra başlıyor. 1549 yılından 1763 yılına kadar 233 yıl Portekizin kolonisi ve de Brezilyanın başşehri oluyor. Zengin maden ocakları ve tarlalarda çalıştırılmak için yüzbinlerce siyahi Afrikalılar aylar süren uzun tekne yolculuğunda öle öle Salvador’ un Pazar yerlerinde bedava köle işçi olarak satılıyorlar.

Salvador’ un iç bölgelerindeki Altın, Elmas ve Yarı değerli taşların bulunmasıyla, ayrıca Şekerkamışı, Tütün ve Deri mamulleri sayesinde Salvador dolayısıyla limanı dünyaya açık bir ihracat merkezi durumuna geliyor. Ancak bir zaman sonra bu zenginlik cazip duruma geldiğinde ekonomik ve ticari ağırlık Salvador’ dan Rio de Janeiro’ ya kayıyor ve 1793 yılından itibaren Rio de Janeiro başşehir oluyor.

Salvador’ un nüfusunun üçte ikisi bugün itibarıyla daha halâ Afrika kökenli. Geçen zaman içinde Brezilyalılar Portekizli beyaz ve Afrikalı siyah ırkın kısmen karışmasından oluşmuş son derecede yumuşak, tatlı, neşeli, sevimli ve müzikal insanlar.

Salvador da Bahia şehri V harfi şeklinde, çevresinde birçok tropikal adaların bulunduğu bir yarım ada üzerinde kurulmuş, denize açık kalan bölümünün adı’ da “Baia de Toros os Santos” ismini taşıyor. Şehire hakim olan dik bir yamaç ve aşağıda geniş bir sahil.

Kayalar üzerindeki yerleşim Yukarı Eski Şehir: “Cidade Alta” ve Aşağı Şehir Liman Bölgesi: “Cidade Baixa - Salvador”. Her iki bölümünü “Palno-İnclinado” isimli kayışlı tren, elevator “Lacerda” asansörü ve birçok dapdaracık yokuşlu sokaklar “Ladeiras” bağlıyor.

İlk önce otelimden “Panaroma Citytour” alıp çevreyi tanımaya sonradan da kendi başıma gezdiğimde doğru yönümü öğrenmeye çalıştım.

Yukarı bölgede bulunan başlıca beş tarihi mahalleden en renkli ve turistik merkez olan “Praca Pelourinho” yu, kiliseleri, sokakları sonradan aşağı bölgedeki Limanı, “Mercado Modelo“ her türlü el sanatlarının sergilenip satıldığı rengarenk panayır havasında Pazar yerini, sahildeki “Mercado Sao Joaquim” pazarında ise sebze, meyva, baharat ve balık pazarını, “Farol da Barra” limanın simgesi Deniz fenerini ve enfes kumsal sahillerini gezip, dönüşte “Lacerda” asansörünün bulunduğu yukarı bölgeden güneş batışında limanı, koy’ u ve Atlantiğin güzel manzarasını doyasıya seyredip bol bol resim
çektikten sonra geceyi bir Afro-Brezilya Folklor gösterisiyle noktaladım.

İkinci gün gezi turuma yayan olarak gene Pelourinho’ dan yani yukarı şehir merkezinden başladım. 300 seneye varan geçmişi ile kolonial barok mimari tarzı ve kiliseleriyle ayrıca sakin halkıyla huzurlu bir görüntü veriyordu.

Gerek binaların gerekse sokak sakinlerinin ve de bembeyaz işlemeli giyinmiş Bahialı kadınların açık ocaklarda pişirdikleri yöresel yemeklerini ayrıca pazarda teşhir edilen hamaklar, el örgüsü örtüler, deniz kabuklarından yapılmış lâmbalar, ayakkabı boyacıları diğer yönden uzaktan yakından gelen - şu anda duyduğunuz - Samba melodileriyle insan kendini hoş ve rahat bir ortamda hissediyor.

Gene tipik bir samba ritminin ortalığa yayıldığı bir plâkçıya - o zaman daha CD’ ler piyasada yoktu - girip lokal müziğe ilgimi farkettiklerinde bir iskemleye ilişip bana bir saate yakın birçok yöresel 38' lik plak dinlettiler.
O ortamda çok beğendiğim birkaç Bahia Samba plâklarını da aldım.

Bunlardan ikisi ve halâ geçerli olan Salvador' lu Maria Bethania ve kardeşi Caetano Veloso idi.

Artık öğle vakti gelmişti. Plâk dükkânındaki yaşlı Bahia’ lının tavsiyesine uyup yakında bulunan bir lokantaya girdim. Listeden az anlayıp, büfeden az koklamakla kendime uygun doğru mönüyü seçtim: Hindistancevizi sütüyle, yumurta, domates ve – kişniş – coriander –
baharatıyla hazırlanmış büyük karidesler... Tam ağız tadıma uygun bir yemekmiş. Oradan çıkıp, dışarıda beynimi kaynatan güneş ışınlarından kaçıp başka bir cafe’ de öz be öz Brezilya kahvesini yudumlayıp, yandaki masada oturan güler yüzlü yılların esaret damgasını yemiş bir görüntü veren 2 yaşlı Bahia’ lı ile oradan buradan kelime alış verişi yaptım.

Enfes bir manzaraya sahip yukarı bölgeden yani “Praça Tome de Souza” ‘ dan aşağıya “Lacerda” asansörüyle indim ve bir gün önce turla gittiğim gördüğüm çevreyi tekrar iyice gezdim.

Bu bölge iş ve ticaret aleminin ve de birçok seyahat
acentelerinin merkezi durumunda.

Eski bir yangında tamamen harab olmuş ve sonradan onarılmış gümrük binası "Mercado Alfandega" nın yeni ismiyle "Mercado Modelo" nun 2 katlı iç mekânında el san’ atlarının ve turistik eşya ve hediyeliklerin sergilenip satıldığı bir hayli eğlenceli ve ilginç bir ortam.

Mercado’ nun dışında Bahia' lı siyahi hanımları; ananevi eteklikleri ve kısa kollu, omuzları açık bluzları ile güzel bir görüntü içinde yemek tezgâhları başında tropikal meyvaların, sebzelerin, kurutulmuş karideslerin, baharatın, özellikle her yemekte kullanılan hurma yağının (Dende) vs.
ürünleri çok renkli bir tablo oluşturuyordu.

Not:
Sokak eğlenceleri bakımından Rio de Janeiro' da olduğu gibi özellikle Cuma günleri akşam üstü başlayıp geceye kadar süren ve başlıca cadde kavşaklarında toplanan Samba grupları çevrelerine en hareketli Samba ritimlerini büyük bir gösteriyle sergiliyorlar.

Ertesi gün öğleye doğru gezime devam edip tesadüfen merdivenli dar bir sokağa girdim ve basamaklarından ağır ağır inerken kendimi bir Müzenin girişinde buldum.
Sergilenen genellikle Afro- Brezilya kültürlerine ait giyim, kuşam, el sanatları, takılar vs.idi.

Sol tarafta ses gelen bir atelyeye girdiğimde masa başında bir çok değerli ve yarı değerli taşları işleyen bir kişiyle yardımcısı ve karşısında sarışın bir kız oturuyordu. Denise isminde bir fransızmış. Selâmlaştık, tanıştık kendimi turist olarak tanıttım ve her ikisinle Fransızca sohbete daldık. Sohbetimin ana teması hem sergilenen yöresel taşlar vs. hakkında bilgilenmek hem de eşim de aynı sanat yönünde takılar imâl ettiğinden bilgi alış verişi yapmaktı.

Adamın anlattığına göre Brezilya dünyanın en zengin değerli ve yarı değerli taş cevherlerine sahip bir ülkeymiş. Birçok taşlar, bu arada elmas, zümrüt vs. Salvador’ dan dünyaya ihraç ediliyormuş. Bu taş cevherlerinin çıkartıldığı yer de Bahia’ nın batı bölgesindeymiş. Sohbet ortamı bu sebeple bir hayli genişledi ve orada kaldığım iki saate yakın zamanda her türlü çalışmalarını, taşların işlenişini, dizilişini vs. anlatıp gösterdiler.

Bu samimi geçen ziyaretin sonunda Denise şayet istersem Salvador’ un değişik yerlerini gezdirebileceğini teklif etti. Tabiatıyla bu hesapta olmayan daveti tereddütsüz kabul edip, sözleşip akşam üstü otopark yerinde buluştuk. Eski, üstü açık, kesinlikle Bahia’ nın Amerigo Vespucci tarafından keşfinden kısa bir zaman sonra ! piyasaya çıkarıldığını tahmin ettiğim Jeep’ ine atlayıp, Bahia çevresini o cadde senin, bu sokak benim, o plâj senin turladık durduk.

Jeep gezisi dönüşünde, Denise beni akşam da bir Fransız arkadaşlarına götürüp tanıştırmayı teklif etti. Bu teklifi de kabul edildi ancak ben de merak had safhaya varmıştı. Heyecanımı müze yakınında bir deniz mahsulleri restoranına girip tekrar Hindistan cevizi sütlü karidesler, balıklar ile Carpirinha eşliğinde yatıştırdım.

Denise ile akşam saat tam 8:00 de buluşup gene Jeep’ le Limana indik. Oradan da bir müddet kıyı yolunu takip ederek kuzey yönüne doğru gittik ve meşhur “Igreja Conceicao da Praia” kilisesinin karşısında deniz kenarındaki Liman Müdürlüğü ve Deniz Kuvvetleri Binasının, dolayısıyla bizim tabirle Nizamiye girişinin önünde Jeep’ i bir kenara park edip indik.

Ben tabii şaşkınlık ve de birazcık tedirginlik yaşarken Denise nöbetteki beyaz üniformalı askere bir şeyler anlatıp, beraber serbestçe bahçeye girmemizi sağladı.

Zifiri karanlıkta binalar arasından geçe geçe bir müddet sonra askeri gemilerin bulunduğu rıhtıma geldik. Nereye gittiğimizi sorduğümda Denise; tanıdığım bir fransız aile liman içinde ancak biraz açıkta teknelerinde yaşıyorlar, onlara yemeğe gidiyoruz, hoşuna gidecek dedi.

Kıyıya bağlı ancak iki üç kişilik lâstik bota atladık. Ortam zifiri karanlıkta James Bond filmlerini andırıyordu. Bot’ a atlamamla beraber aniden alttan ıslandığımı anladım, zira ikimizin ağırlığıyla kısmen sönük bot oturduğum yerden su almaya başlamıştı. Her ne hal ise ıslak durumumu soğuk kanlılıkla karşılayıp, ufak çorba kaşığı gibi küreklerle çekişerek uzaktaki yelkenli tekneye sessizce yanaştık. Denise tekneye uzanıp kenarından Mors alfabesine benzer parmaklarınla tıklamalar yaptı. Biraz sonra güvertede bir hanım belirdi ve kim olduğumuzu sordu. Açıklama yapıldı ve güverteye ip merdivenle tırmanıp doğruca kamaraya indik.

İçerisi tam bir aile yuvasıydı. Bir tarafta bebek uyuyor, hanımın eşi güzel peynirlerle döşenmiş masa başında keyifle şarabını içiyordu. Karşılıklı tanıştırma safhasından sonra iş sohbet babında sorgulamaya geldi. İstanbul’ da liseyi Jesüit’ lerde okumuş dolayısıyla Fransızcayı nisbeten iyi konuşmam Paris, St.Germain des Pres, St.Malo, Chansonnier, Piaf, Becaut, Aznavur vs. anlatımları ile karşılıklı ısındık. Bir müddet sonra lâf lâfı açtı ve bu vesileyle değerli ve yarı değerli taşların resmi ihracatlar yanında, güzel ve maharetli bir şekilde deniz kabukları içine yerleştirilerek yelkenle de Avrupa’ ya gönderilebildiğini anlamış gibi oldum. Tahminen 2 saatlik şaraplı, peynirli sohbetten sonra, bu tarz ihracat imkânlarına tam akıl erdiremeyip bol teşekkürle içine geçen zaman zarfında daha da su dolmuş lâstik bota atlayıp, denizaltıya binmiş havasında yarı ıslak karaya döndük.
Nizamiye kapısından çıkarken Denise' den değişik olarak biz Türklere yakışan son derece ciddi ve kararlı asker selâmımı çakıp korku filmime son verdim.

Bugün orada olanları düşündüğümde, ne büyük polisiye riskle bir akşam geçirdiğimi unutamıyorum.

Aşağı bölgedeki Askeri Liman maceramdan sonra kısmet ertesi sabah gene aynı yere gitmekmiş. Askeri limanın bitişiğinde birçok günlük civar adalara tur yapan yelkenli tekneler duruyordu.

Saat 9:00’ da limandan ufak minik miçomuzla beraber hareketle 15 kişi ile denize açıldık.

İlk önce Frades Adasında demirleyip enfes bir denize girme molası verildi. Oradan hareketle meşhur tatil köylerinin bu arada Club Mediterrane’ nin de bulunduğu “İtaparica” adasının biraz açığına demirledik. Burada da kızgın kumlar üzerinden denize girip öğleyin de Meksika’ Cancun İsle Mujeres adası yolculuğundakine benzer “Tekila” partininin aksine bu defa bol bol “Carpirinha” lı sohbet edip Bahia usulu corianderli, püreli, hindistancevizi sütlü bol bol balık, karides ve kalamarlı bir Piknik yaptık.

Öğle üstü sakin deniz kabarmaya başladı. Kaptan biraz erken dönmemizin iyi olacağını belirtip hazırlığını yaptı. Hareket için çapayı çekerken zinciri koptu ve biz de dalgalarla sallana sallana bir yöne doğru sürüklenmeye başladık.

Brezilya’ ya gittiğim zaman daha Cep telefonu vs. maalesef daha ortaya çıkmamıştı. Bu durumda aklıma Amerigo Vespuci geldi ve zavallının buraları bulmak veya teknesinin çapa zinciri koptuğunda yardım istemek için kimbilir neler çektiğini düşündüm.

Neyse, teknenin kaptanı ve miçoları düdüklerle, çığlıklarla önümüzde başka bir tur teknesine seslerini duyurup yardım istemeye çabaladılar. Binbir macera ve kayalara doğru sürüklenmeye ramak kalmışken, önümüzdeki dönüşe başlamış bir tekne birkaç kere halat atışı denemesinden sonra bizi yedeğe almayı başarıp 1,5 saatlik yolu tam üç saatte alarak bizi limana kadar çekti.

Akşam bu kurtuluşumuzu kutlamak için bizim teknedeki grupla değişik 3 lisan karışımıyla anlaşıp limandaki bir restorana gidip, gün boyu eğlencemizin, telaşımızın keyfini çıkardık.

Burada yemek deyince akla ilk önce hep deniz mahsulleri ve balık geliyor. Ben de yukarıda bahsettiğim müzedeki kişinin tavsiyesine uyarak bir öğleyin limandan otobüse binip ilk önce güney doğu istikametine yönelip Barra üzerinden Piata (İtapua) ya vardım. Sonsuz sahil ve incecik kumsalda Atlantik suyunun tadına vardıktan sonra yemek tadımı için bir taksi çevirip şoförün eline aldığım adresi verip "Delicia dos Orixas" a ağaçlar içindeki restorana vardım.

Önceden şehirdeyken rehberden bilhassa aldığım tavsiye üzerine egzotik ve renkli yemekleri özellikle Hurma yağı ve Hindistan cevizi sütü ile hazırlanmış ıstakoz, iri karides ve muhtelif deniz kabuklu mahsullerinden birer delikates tarzında oluşanları, fiatları da yormadan tatma imkanı doğdu.

Bir tavsiye: Şayet günün birinde bu tarafa gelecek olursanız lütfen “Moqueca de Peixe e Camarao” yemeğini ısmarlayın. Genelde her lokantada bulunan bu yemek büyük bir kapta veriliyor. İçindekiler: Hurma yağında pişirilmiş Domates, soğan, koriander–kişniş- limon, Hindistan cevizi sütü ile birlikte ıstakoz veya pavurya veya istridye veya kalamar veya büyük karides. Ayrıca gene bol deniz mahsullü "Bobo de Camarao, Acaraje veya Abara" da ısmarlanabilir.

İçkilere gelince tabiatıyla kuvvetli alkoluyla şeker kamışı rum' ı, taze ezilmiş Lime dilimleri ve biraz şeker ile "Carpirinha" baş içki. Bunu hafif bulanlar ! votkalısını yani "Carpiroska" yı deneyebilirler.

Gene özellikle sıcak ve güzelim Pelourinho havalisinde bir köşeye çekilip terler silinirken"Cravinho" ısmarlamak şart olmalı. Ancak halkın genelde içtiği bol bol tropikal taze sıkılan meyva suları ve de "Brahma veya Antarctica" biraları.

Şimdiden afiyet olsun. “Bom proveito”…

Gayet renkli geçen gündüz gezisinin sonunda folklor4 danslarını görmek ve güzel Bahia Sambasını vs.dinlemek için tavsiye üzerine akşam bir lokale gittim. Burada “Puxada da Rede”, “Samba de Roda”, “Samba Duro”, Macuela”, “Capoeira” yı keyifle dinledik ve seyrettik.

Capoeira (Dini merasim- Esirlerin efendilerine karşı harp gösterisi dansı) Maculele değnek veya sopalarla müzik
eşliğinde erkeklerin Afrikalılar gibi harp dansı ve tabiatıyla kıvrak vücut ve ayak hareketleriyle Samba dansları.

Ayrıca sırf dans etmek, live müzik dinlemek, eğlenmek için her yaştan topluluğun gittiği "Gafieras" lokalleri de çok hoş. Ortada basit sandalye ve masalar, bir kenarda da büyük tumbalar, davullar.

Buradaki ırk ta Afrika kökenli olduklarından siyahi görünüş ve Afro - Bahia müziğiyle sanki Afrikadayız. Bir an geliyor orta ve ileri yaştaki kadınlar ve nisbeten genç erkekler ve o tipk bembeyaz etekliler "Candomble" Dini merasimlerinin gösterisine, transa girmiş bir oeramda koro ve davullar eşliğinde başlıyorlar. Ayrıca sırf dans etmek, canlı samba müziği dinlemek, eğlenmek için her yaştan topluluğun gittiği "Gafieras" lokallerinde renkli saarler geçirmek mümkün.

Dünyanın en büyük Karnavalı Salvador’ da yaşanıyormuş. Anlatıldığına göre karnaval kolonu 25 kilometrelik bir toplulukla yürüyormuş. Ancak yalnızca Şubat ayında yapılan bu muazzam gösteriyi yaşamadım. Özellikle Pelorinho’ da akşamları sambalı bir sokak gösterisine rastlamak mümkün.

Salvador da Bahia; Rio de Janeiro’ dan sonra – öğrendiğim ve de bizzat şahit olduğum kadar - çok çekici ve müzikle yoğrulmuş, renklenmiş son derece sıcakkanlı bir şehir.

Rio de Janeiro’ ya gideceklere mutlaka en az 5 günlük bir Bahia gezisi hararetle tavsiye ederim.